GEÇİCİ İŞÇİ (KİRALIK İŞÇİ) UYGULAMASI BAŞLADI

1. GİRİŞ

4857 sayılı İş Kanunu’nun, 7’nci maddesi, 20.05.2016 tarih ve 29717 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6715 sayılı İş Kanunu ve Türkiye İş Kurumu Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile değiştirilmiştir. Yapılan değişiklik sonucu iki türlü geçici iş ilişkisi kurulabilme imkânı sağlanmıştır. Bunlardan birincisi; özel istihdam bürosu aracılığı ile diğeri ise holding bünyesi içerisinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyeri ile bu ilişkinin kurulabilmesidir.

Özel istihdam bürolarının kurulması ve faaliyetleri ile incelenmesine, kontrolüne, denetim ve teftişine ilişkin usul ve esaslarını belirleyen “Özel İstihdam Büroları Yönetmeliği” 11.10.2016 tarih ve 29854 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Güvenceli esneklik uygulaması olarakda adlandırılan yasal düzenleme ile amaçlanan; başta tarım işçileri, mevsimlik çalışanlar, ev çalışanları ve geçici işçiler olmak üzere kapsama giren güvencesiz ve yasal haklarını kullanamayan işçilerin tamamının yasal güvenceye kavuşturulmasıdır. Düzenlemeye getirilen en önemli eleştiri “geçici işçi” değil “kiralık işçi” kavramıdır.

2. ÖZEL İSTİHDAM BÜROSU

İş arayanların elverişli oldukları işlere yerleştirilmeleri ve çeşitli işler için uygun işçiler bulunmasına aracılık yapmak üzere Türkiye İş Kurumunca izin verilen, bir işyerinde veya 5187 sayılı Basın Kanununda yazılı araçlarla ya da radyo, televizyon, video, internet, kablolu yayın veya elektronik bilgi iletişim araçları ve benzer yayın araçlarından biri ile faaliyet gösteren gerçek veya tüzel kişiler “Özel İstihdam Bürosu” olarak tanımlanır.

2.1. Özel İstihdam Bürolarının Faaliyete Başlaması

Özel istihdam büroları, il müdürlüğünce faaliyette bulunmalarına izin verildikten sonra, izin dönemi başlangıç tarihinden itibaren, iş ve işçi bulmaya aracılık faaliyetine başlayabilirler. Verilen izinler üç yıl geçerlidir. Özel istihdam izin belgesi verilenler, Türkiye İş Kurumu internet sayfasında duyurulmaktadır.

2.2. Özel İstihdam Bürolarının Yapabilecekleri Faaliyetler

Özel istihdam büroları aşağıda sayılan faaliyetlerde bulunabilirler.

(a)Yurt içinde ve Türkiye İş Kurumu tarafından belirlenen usul ve esaslara uygun olarak yurtdışında işe yerleştirme faaliyeti.

(b)İstihdamın artırılması, işsizliğin azaltılması ya da işgücünün istihdam edilebilirliğini veya istihdamın sürdürülebilirliğini artırıcı faaliyetler.

(c)Firmalara insan kaynakları yönetimi alanında danışmanlık faaliyeti.

(d)Mesleki eğitim düzenleme faaliyeti.

2.3. Özel İstihdam Bürolarının Yapamayacakları Faaliyetler

Özel istihdam büroları aşağıda sayılan faaliyetlerde bulunamazlar.

(a)Kamu kurum ve kuruluşlarına iş ve işçi bulma faaliyeti.
(b)Mesleki olarak geçici iş ilişkisi düzenleme faaliyeti.

(c)Çalışma izni bulunmayan yabancı uyruklularla ilgili iş ve işçi bulmaya aracılık.

2.4. Özel İstihdam Bürolarının Yükümlülükleri

Özel istihdam bürolarının başlıca yükümlüğü; iş arayanlardan ücret almama, menfaat sağlamama, bu amaçlarla sözleşme yapmamalarıdır. Bürolar tarafından düzenlenen sözleşmelerde işçiye ödenecek ücrete yer verilmesi halinde, ödenmesi öngörülen ücretin net mi yoksa brüt mü olduğunu sözleşmeye mutlaka yazılmalıdır. İzin belgesinin işyerinde görülebilir şekilde asılması zorunludur. İşgücünün sigortasız çalışması veya sendikaya üye olmaması ya da asgari ücretin altında ücret ödenmesi koşullarını taşıyan anlaşmaları yapamazlar. İşletme ve iş arayanlara ilişkin sadece iş ve işçi bulma faaliyeti için gereken bilgileri toplayabilirler ve amaç dışında kullanamazlar. İstendiğinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişlerine bilgi ve belge vermek zorundadırlar.

2.5. Özel İstihdam Bürolarının Ücret Temini

Özel istihdam büroları, iş arayanlardan ve geçici iş ilişkisi ile çalıştırılacak işçilerden aracılık faaliyeti kapsamında ve aracılık faaliyetine yönelik olarak düzenleyecekleri eğitimlerden menfaat temin edemez ve hizmet bedeli alamaz. Bu kapsamda sunulacak eğitimlerin ücretleri sadece işverenden alınır. Ancak, 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında da faaliyet gösteren özel istihdam büroları, aracılık faaliyeti dışında sunacakları eğitimlerden ücret alabilir.

Özel istihdam büroları aracılık faaliyetleri kapsamında sadece; profesyonel sporcu, teknik direktör, antrenör, manken, fotomodel ve sanatçı meslek gruplarında yer alanlar ile genel müdür veya bu göreve eş ya da daha üst düzey yönetici pozisyonlarında işe yerleştirilecek kişilerden ücret alabilir.

Özel istihdam büroları, belirtilen mesleklerde ve görevlerde işe yerleştirmeler için işçi ve işveren ile yazılı sözleşme düzenler. Yapılan sözleşmelerde; iş arayanın kimlik, meslek ve eğitim bilgileri, işyerine ait bilgiler, işe yerleştirme karşılığı işçi veya işverenden alınacak ücret, işçinin çalışacağı işte alacağı brüt ücret tutarı, yerleştirilen meslek veya pozisyona ilişkin hususların bulunması zorunludur.

3. ÖZEL İSTİHDAM BÜROSU 
ARACILIĞIYLA GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ

Özel istihdam bürosu aracılığıyla geçici iş ilişkisi, geçici işçi ile iş sözleşmesi, geçici işçi çalıştıran işveren ile geçici işçi sağlama sözleşmesi yapmak suretiyle yazılı olarak kurulur. Geçici iş ilişkisinde işveren özel istihdam bürosudur.

Geçici işçinin, geçici işçiyi çalıştıran işverenin işyerindeki çalışma süresince temel çalışma koşulları, bu işçilerin aynı işveren tarafından aynı iş için doğrudan istihdamı hâlinde sağlanacak koşulların altında olamaz.

Özel istihdam bürosu ile geçici işçi çalıştıran işveren arasında yapılacak geçici işçi sağlama sözleşmesinde; sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihi, işin niteliği, özel istihdam bürosunun hizmet bedeli, varsa geçici işçi çalıştıran işverenin ve özel istihdam bürosunun özel yükümlülükleri yer alır.

Geçici işçinin, Türkiye İş Kurumundan veya bir başka özel istihdam bürosundan hizmet almasını ya da iş görme edimini yerine getirdikten sonra geçici işçi olarak çalıştığı işveren veya farklı bir işverenin işyerinde çalışmasını engelleyen hükümler konulamaz.

Geçici işçi ile yapılacak iş sözleşmesinde, işçinin ne kadar süre içerisinde işe çağrılmazsa haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebileceği belirtilir. Bu süre üç ayı geçemez.

3.1. Geçici İş İlişkisi

Geçici İş İlişkisi 4857 sayılı İş Kanunu’nun, 7’nci maddesinde düzenlenmiştir. Yasal düzenlemeye göre özel istihdam bürosu aracılığıyla geçici iş ilişkisi; Türkiye İş Kurumunca izin verilen özel istihdam bürosunun bir işverenle geçici işçi sağlama sözleşmesi yaparak bir işçisini geçici olarak bu işverene devri ile aşağıda sayılan hallerde kurulabilir.

(a)İş sözleşmesi devam eden işçinin hamilelik, askerlik, hastalık gibi iş sözleşmesinin askıya alınması halleri ve iş sözleşmesinin askıda kaldığı diğer hâllerde,

(b)Mevsimlik tarım işlerinde,

(c)Ev hizmetlerinde,

(d)İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve aralıklı olarak gördürülen işlerde,

(e)İş sağlığı ve güvenliği bakımından acil olan işlerde veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması hâlinde,

(f)İşletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hâlinde,

(g)Mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları hâlinde,

3.2. Geçici İş İlişkisinin Süresi

İş sözleşmesi devam eden işçinin hamilelik, askerlik, hastalık gibi iş sözleşmesinin askıya alınması halleri ve iş sözleşmesinin askıda kaldığı diğer hâller nedeniyle kurulan geçici iş ilişkisi bu hallerin devamı süresince geçerlidir.

Mevsimlik tarım işleri ve ev hizmetlerinde (temizlik işleri, hasta, yaşlı ve çocuk bakım hizmetleri vb.) kurulan geçici iş ilişkisi süre sınırı olmaksızın geçerlidir.

İşletmenin günlük hallerinden sayılmayan (yeni bir yazılım geliştirilmesi, teknik bakım onarım gibi ihtiyaç ortaya çıkması, belirli süreli proje işleri) ve aralıklı olarak gördürülen hallerde kurulan geçici iş ilişkisi en fazla 4 ay süreyle (yapılan sözleşme toplam 8 ayı geçmemek üzere en fazla iki defa yenilenebilir) geçerlidir.

İş güvenliği bakımından acil olan işlerde kurulan geçici iş ilişkisi (çalışanların güvenliği açısından gerekli olan tamir ve tadilat işleri) veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması halinde en fazla 4 ay süreyle (yapılan sözleşme toplam 8 ayı geçmemek üzere en fazla iki defa yenilenebilir) geçerlidir.

İşletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması halinde kurulan geçici iş ilişkisi en fazla 4 ay süreyle (yapılan sözleşme toplam 8 ayı geçmemek üzere en fazla iki defa yenilenebilir) geçerlidir.

Mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları halinde kurulan geçici iş ilişkisi en fazla 4 ay süreyle geçerlidir.

3.3. Süre Dolmasına Rağmen Geçici İş İlişkisinin Devam Etmesi

Geçici iş ilişkisi sözleşmesinde belirtilen sürenin dolmasına rağmen, geçici iş ilişkisinin devam etmesi hâlinde; geçici işçi çalıştıran işveren ile işçi arasında sözleşmenin sona erme tarihinden itibaren belirsiz süreli iş sözleşmesi kurulmuş sayılır. Bu durumda özel istihdam bürosu işçinin geçici iş ilişkisinden kaynaklanan ücretinden, işçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden sözleşme süresiyle sınırlı olmak üzere sorumludur.

3.4. Geçici İş İlişkisinde Yasaklar

(1)Geçici işçi çalıştıran işveren, belirtilen sürenin sonunda aynı iş için 6 ay geçmedikçe yeniden geçici işçi çalıştıramaz.

(2)İş Kanunu’nun, 29’uncu maddesi kapsamında toplu işçi çıkarılan işyerlerinde 8 ay süresince geçici iş ilişkisi kurulamaz.

(3)Kamu kurum ve kuruluşlarında özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iş ilişkisi kurulamaz.

(4)Yer altında maden çıkarılan işyerlerinde özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iş ilişkisi kurulamaz.

(5)Geçici işçi çalıştıran işveren, grev ve lokavtın uygulanması sırasında 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun, 65’inci maddesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla geçici iş ilişkisiyle işçi çalıştıramaz.

(6)İşletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hali sebebiyle geçici iş ilişkisi ile çalıştırılan işçi sayısı, işyerlerinde çalıştırılan işçi sayısının 1/4’ ünü geçemez.

(7)10 ve daha az işçi çalıştıran işyerlerinde 5 işçiye kadar geçici iş ilişkisi kurulabilir. İşçi sayısının tespitinde kısmi süreli çalışanların çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür.

(8)Geçici işçi sağlama sözleşmesi ile çalışan işçi, engelli işçi çalıştırma yükümlülüğü hesabında işçi sayısına dâhil edilmez.

(9)Geçici işçi çalıştıran işveren, iş sözleşmesi feshedilen işçisini fesih tarihinden itibaren 6 ay geçmeden geçici iş ilişkisi kapsamında çalıştıramaz.

(10)Geçici işçi, geçici işçi çalıştıran işverenden özel istihdam bürosunun hizmet bedeline mahsup edilmek üzere avans veya borç alamaz

3.5. Geçici İşçi Çalıştıran İşverenin Yükümlülükleri

Geçici işçi çalıştıran işveren;

(a)İşin gereği ve geçici işçi sağlama sözleşmesine uygun olarak geçici işçisine talimat verme yetkisine sahiptir.

(b)İşyerindeki açık iş pozisyonlarını geçici işçisine bildirmek ve Türkiye İş Kurumu tarafından istenecek belgeleri belirlenen sürelerle saklamakla yükümlüdür.

(c)Geçici işçinin iş kazası ve meslek hastalığı hâllerini özel istihdam bürosuna derhâl ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun, 13 ve 14’üncü maddelerine göre ilgili mercilere bildirmekle yükümlüdür.

(d)Geçici işçileri çalıştıkları dönemlerde, işyerindeki sosyal hizmetlerden eşit muamele ilkesince yararlandırır. Geçici işçiler, çalışmadıkları dönemlerde ise özel istihdam bürosundaki eğitim ve çocuk bakım hizmetlerinden yararlandırılır.

(e)İşyerindeki geçici işçilerin istihdam durumuna ilişkin bilgileri varsa işyeri sendika temsilcisine bildirmekle yükümlüdür.

(f)6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun, 17’nci maddesinin altıncı fıkrasında öngörülen eğitimleri vermekle ve iş sağlığı ve güvenliği açısından gereken tedbirleri almakla, geçici işçi de bu eğitimlere katılmakla yükümlüdür.

3.6. Geçici İşçinin Yükümlülüğü

(a)Geçici işçi, işverenin vermekle yükümlü olduğu 6331 sayılı Kanunun 17’nci maddesinin altıncı fıkrasında öngörülen eğitimlere katılmakla yükümlüdür.

(b)Geçici işçi, işyerine ve işe ilişkin olmak kaydıyla kusuru ile neden olduğu zarardan, geçici işçi çalıştıran işverene karşı sorumludur.

(c)Geçici işçi, geçici işçi çalıştıran işverenden özel istihdam bürosunun hizmet bedeline mahsup edilmek üzere avans veya borç alamaz.

4. SONUÇ

Geçici iş ilişkisi, özel istihdam bürosu aracılığıyla ya da holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde görevlendirme yapılmak suretiyle kurulabilir. Geçici iş ilişkisinde işveren özel istihdam bürosudur. Ancak, özel istihdam bürosu işçisine sadece diğer işyerlerinde çalıştığı süreler için ücret ödeyecektir. Geçici iş ilişkisinde üçlü bir ilişki söz konusudur. Birincisi işçilerini çeşitli işyerlerine çalışmak üzere gönderen ve işveren sayılan bir özel istihdam bürosu, ikincisi geçici çalıştırılan işçi ve üçüncüsü de çok sayıda gerçek işveren olacaktır.

İş sözleşmesi devam eden işçinin hamilelik, askerlik, hastalık gibi iş sözleşmesinin askıya alınması halleri ve iş sözleşmesinin askıda kaldığı diğer hâller nedeniyle kurulan geçici iş ilişkisi bu hallerin devamı süresince geçerlidir. Mevsimlik tarım işleri ve ev hizmetlerinde (temizlik işleri, hasta, yaşlı ve çocuk bakım hizmetleri vb.) kurulan geçici iş ilişkisi süre sınırı olmaksızın geçerlidir.

İşletmenin günlük hallerinden sayılmayan (yeni bir yazılım geliştirilmesi, teknik bakım onarım gibi ihtiyaç ortaya çıkması, belirli süreli proje işleri) ve aralıklı olarak gördürülen hallerde kurulan geçici iş ilişkisi en fazla 4 ay süreyle (yapılan sözleşme toplam 8 ayı geçmemek üzere en fazla iki defa yenilenebilir) geçerlidir.

İş güvenliği bakımından acil olan işlerde kurulan geçici iş ilişkisi (çalışanların güvenliği açısından gerekli olan tamir ve tadilat işleri) veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması halinde en fazla 4 ay süreyle (yapılan sözleşme toplam 8 ayı geçmemek üzere en fazla iki defa yenilenebilir) geçerlidir.

Özel istihdam bürolarının faaliyetlerine ve geçici iş ilişkisine yönelik inceleme, denetim ve teftiş Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişleri tarafından yapılacaktır.

C.Sinan ÖZDEMİR
Çal.ve Sos.Güv. Bakanlığı
İş Baş Müfettişi

MaliyePostası